resumen galego temas 7-8-9 3º eso :PALABRAS PATRIMONAIS E CULTISMOS, FAMILIAS LÉXICAS, PRÉSTAMOS LINGÜÍSTICOS, GRÁMATICA TEXTUAL, USO DO PUNTO E DA COMA, USO DO PUNTO E COMA, DOS DOUS PUNTOS E DOS PUNTOS SUSPENSIVOS, USO DA INTERROGACIÓN, DA EXCLAMACIÓN E DAS COMIÑAS, BILINGÜÍSMO E DIGLOXIA, NORMALIZACIÓN LINGÜÍSTICA, INTERFERENCIAS LINGÜÍSTICAS, REXURDIMENTO:LÍRICA, ROSALÍA DE CASTRO, MANUEL CURROS ENRÍQUEZ, EDUARDO PONDAL

PALABRAS PATRIMONAIS E CULTISMOS

PALABRAS PATRIMONIAIS : son palabras procedentes do latín que evolucionaron totalmente ata chegar ao galego (gallina = galiña)

CULTISMOS:son palabras procedentes do latín e do grego que entraron tarde no galego (olfactu=olfacto)

 SEMICULTISMOS : palabras procedentes do latín que esperimentaron pequenos cambios (clavicula = clavícula)

FAMILIAS LÉXICAS

A familia léxica é o conxunto de palabras que presentan un mesmo lexema. Pode haber :

- FAMILIAS LÉXICAS REGULARES : o seu lexema é invariable (xusto→xustiza, xusticeiro, inxusto).  

- FAMILIAS LÉXICAS IRREGULARES : o seu lexema presenta algún tipo de variación (paixón→ apaixonar, apaixoante, pasional)      

PRÉSTAMOS LINGÜÍSTICOS

PRÉSTAMOS : son palabras e expresións procedentes doutros idiomas. As linguas de orixe dos préstamos son moi diversas : - linguas amerindias (cacao, cacique, tomate – inglés  (bar, cheque, club) - castelán (caudillo, guerrilleiro, tortilla) – catalán (bou, cantimplora, esquirol) – italiano (batuta, casino, pallaso) – éuscaro (chabola, esquerda, zamarra) – alemán (búnker, cuarzo, níquel)  

ESTRANXEIRISMOS : Son palabras procedentes doutros idiomas, xeralmente de recente entrada, e que deben ser evitados pois xa existe no galego un termo axeitado para denominar a realidade á que se refiren (para silla temos cadeira – para amateur temos afeccionado – para parking temos aparcadoiro)

CALCOS :son expresións doutras linguas que o galego transformou e adaptou (basketball = baloncesto – themepark = parque temático)

A GRAMÁTICA TEXTUAL

O texto é unha unidade de comunicación completa e perfecta que recolle a intención comunicativa do

emisor e enmárcase nunha determinada situación. Todo texto correcto posúe 3 propiedades textuais : 

adecuación, coherencia e cohesión.

ADECUACIÓN : é a propiedade que se refire á adaptación do texto á situación comunicativa en que se produce. O texto, daquela, debe ser axeitado á intención do emisor e á situación en que se realiza a comunicación.  

A COHERENCIA : é a propiedade do texto que garante a trasmisión da información mediante a organización dos enunciados arredor dunha mesma idea, de xeito que o texto teña sentido completo. Un texto coherente posúe sentido completo e unidade temática, amosa con orde as ideas principais e secundarias, e responde a unha intención comunicativa e respeta a estrutura propia de cada tipo de texto.

A COHESIÓN :a cohesión textual é a propiedade mediante a cal se relacionan os diversos elementos que

compoñen un texto. Conséguese mediante dous mecanismos de cohesión :

- A RECORRENCIA DE PALABRAS : que consiste na repetición das mesmas palabras : - sinonimia, antonimia e hiperonimia - substitución pronominal e adverbial – elipse (supresión dun elemento)

- OS MARCADORES OU CONECTORES TEXTUAIS : - de orde (en primeiro lugar, a seguir, para rema

tar,...) - aditivos para engadir ideas (ademais, igualmente,...) - opositivos para contrastar (pero, aínda

así,...) - etc. Tamén é importante a puntuación para separar as distintas partes do texto.

USO DO PUNTO E DA COMA

O PUNTO : supón unha pausa no discurso. Despois dun punto sempre se empeza escribindo con letra maiúscula. Pode haber . – punto e seguido (pecha oracións) – punto e á parte (pecha parágrafos) – punto final (pecha o texto)

A COMA : representa unha pausa no discurso, máis breve que no caso do punto. Emprégase para separar elementos dentro da oración.

USO DO PUNTO E COMA, DOS DOUS PUNTOS E DOS PUNTOS SUSPENSIVOS

O PUNTO E COMA : separa oracións cando xa dentro delas hai pausas marcadas con comas.

OS DOUS PUNTOS : - diante dunha enumeración - Para introducir unha aclaración ou un resumo do ex

posto - Cando se fai unha cita textual - Despois do saúdo nas cartas e documentos

OS PUNTOS SUSPENSIVOS : - ao final dunha enumeración que queda incompleta - Cando se quere dei xar en suspenso o final dunha frase, ou cando non é necesario rematala porque se sobreentende - Cando se quere expresar dúbida, inseguridade, temor - Cando se quere crear expectativa antes dunha resposta.

USO DA INTERROGACIÓN, DA EXCLAMACIÓN E DAS COMIÑAS

OS SIGNOS DE INTERROGACIÓN : empréganse ó comezo e ó final das preguntas directas

OS SIGNOS DE EXCLAMACIÓN :  empréganse ó comezo e ó final de frases con entoación exclamativa. Poden significar sorpresa, temor, admiración, énfase, elevación do ton da voz...

AS COMIÑAS : - empréganse para marcar citas textuais - úsanse para salientar estranxeirismos, vulga- rismos ou expresións utilizadas en sentido figurado - Os títulos que se intercalan nun texto van entrecomiñados

BILINGÜISMO E DIGLOSIA

Nunha sociedade con dúas linguas en contacto pódense dar dúas situacións: - Unha situación de bilingüismo, cando o uso das dúas linguas se leva a cabo en condicións de igualdade. - Unha situación de diglosia, que é o noso caso, cando o uso de cada unha das linguas está condicionado.

Neste caso unha delas é considerada lingua de prestixio e cultura (o castelán) e a outra considerada só válida para os contextos coloquiais e familiares (o galego). En Galicia a lingua habitual da maioría da poboación é o galego, pero ademais a práctica totalidade dos galegos e galegas é perfectamente capaz de dominar as dúas linguas presentes na sociedade, aínda que o faga con diferentes niveis de destreza (hai quen entende as dúas linguas pero soamente se expresa nunha delas, hai quen ten destreza oral

pero non domina a escrita, etc).

NORMALIZACIÓN LINGÜÍSTICA

A normalización lingüísticas é o proceso mediante o cal unha comunidade intenta devolver a súa lingua propia, en perigo, a unha situación de normalidade, é dicir, que o seu uso sexa natural e espontáneo en todos os contextos (orais e escritos, cultos e coloquiais, públicos e privados)

INTERFERENCIAS LINGÜÏSTICAS

A interferencia lingüïstica é a introdución incorrecta de elementos fonéticos, ortográficos, morfosintácticos ou léxicos dunha lingua noutra coa que está en contacto, deturpando a súa norma lingüística. As interferencias do castelán no galego poden ser fonéticas (non pronunciación do “n” en unha), ortográficas (abogado por avogado), morfolóxicas (a leite por o leite), léxicas (calle por rúa), sintácticas (vou a

ir por vou ir)

REXURDIMENTO : LÍRICA

 A ORIXE DO REXURDIMENTO : - en Europa (o Romanticismo acentúa o interese polas culturas autóctonas) – en Galicia (grandes diferencias entre ricos e pobres, axitacións política e crecente influencia do galeguismo)

ROSALÍA DE CASTRO (1837-1885)

 Naceu en Compostela, filla de fidalga e pai sacerdote. Pasa os seus primeiros anos cunha tía paterna en Ordoño. Aos quince anos trasládase a vivir a Santiago coa súa nai. Con dezanove anos trasládase a Madrid, onde casa con Manuel Murguía dous anos despois. Morreu os 48 anos na casa da Matanza, en Padrón. É considerada a figura máis representativa do Rexurdimento. Nos seus libros de poemas, Cantares gallegos (1863), que é a obra que marca o inicio do Rexurdimento e Follas novas (1880), defende a cultura e o pobo galegos e expresa os seus sentimentos máis intimos, ao tempo que reivindica un lugar para a muller na literatura e na sociedade. Os seus temas xiran arredor de tres grandes liñas temáticas (costumista, cívico-patriótica e intimista). Tamén ten un relato breve popular que se publicou despois da súa morte (Conto gallego, 1923).

PRINCIPAIS TRAZOS LINGÜÍSTICOS : usa a fala popular da zona que está entre Compostela e Padrón e na escrita aparecen trazos dialectais deses lugares (seseo, gheada, plurais en ns) e tamén usa castelanismos desa época.

PRINCIPAIS RECURSOS ESTILÍSTICOS E MÉTRICOS : repetición, paralelismos, anáforas e rimas asonantes. A métrica en “Follas Novas” fai uso do arte maior; en “Cantares Gallegos” emprega o arte menor.

MANUEL CURROS ENRÍQUEZ (1851-1908)

Naceu en Celanova, estudou dereito.  En Madrid dedícase ao xornalismo. Volve a Ourense e publica poemas, que se agrupan en “Aires da miña Terra”, nos que critica ao clero e un un bispo denúnciao, pero sae absolto. Tamén escribe “O Divino Sainete”. Morreu en Cuba e o trouxeron á Coruña. A súa temática xira en torno a 3 temas :

- LIÑA COSTUMISTA : era pouco frecuente en Curros, os tres principais poemas son os que presentou para o Certame de Ourense (Unha voda en Einibó, O gueiteiro de Penalta e a Virxe do Cristal).  

- LIÑA INTIMISTA : son composicións de carácter familiar (pola morte ou nacemento dun fillo, pola morte da súa nai)

- LIÑA SOCIAL : defende o progreso e a liberdade, trata de protexer das inxustizas ó pobo e móstrase anticlerical, pero non irreverente coa doutrina cristiá. Ataca á igrexa e as súas institucións e sobre todo a aqueles clérigos de ideoloxía carlista, porque os considera intolerantes ou opresores.

PRINCIPAIS TRAZOS LINGÜÍSTICOS : usa o galego popular de Celanova (terminacións en –au, plural en –s das palabras rematadas en –n, imperativos en –ai) e na escrita usa un léxico enxebre e a depuración de castelanismos.

PRINCIPAIS RECURSOS ESTILÍSTICOS E MÉTRICOS : usa comparacións, paralelismos, anáforas. Usa rima consonante. Domina todas as formas estróficas tradicionais (tercetiñas, redondilla, lira, etc.)     

EDUARDO PONDAL (1835-1917)

Naceu en Ponteceso, Coruña. Estudou medicina en Santiago. Durante esta época adícase á poesía e fixo amizade con Rosalía de castro ou Aurelio Aguirre. Morre na Coruña. É considerado o poeta máis culto do Rexurdimento (tiña unha sólida formación en cultura grecolatina e tamén fondos coñecementos doutras literaturas). As súas obras son Queixumes dos pinos e Os Eoas. As súas principais liñas temáticas son :

-  LIÑA CÍVICO-PATRIÓTICA : está baseada no celtismo, bardismo e helenismo. No celtismo, fálanos da orixe celta do pobo galego e fai alusións a heroes celtas como Breogán. Coñece moi ben a cultura helénica, invita á loita coa súa poesía contra un inimigo común, que é “Todo aquel pobo que non valora ó galego”. Considérase un bardo, trala lectura dun conto que non é real.

-  LIÑA LÍRICA : baséase na muller e na paisaxe de Bergantiños. Fala de cousas crueis, duras e ásperas entorno á paisaxe. Hai dous tipos de mulleres : valentes, que son ás que el valora, e as que non o son, e que non merecen ser valoradas por seren débiles.

PRINCIPAIS TRAZOS LINGÜÍSTICOS : usa moitos cultismos e ningún vulgarismo e aparece frecuentemente o ditongo –ui- por –oi-  

PRINCIPAIS RECURSOS ESTILÍSTICOS E MÉTRICOS : usa o hiperbato, o epíteto, a comparación e o símbolo e tamén usa o xogo de adxectivación (duro-férreo-forte / doce-brando). Usa versos de arte menor (quintillas, octavillas, romances, etc)