DOS ARQUIVOS DO TRASNO (Rafael Dieste)
Este libro,
formado por relatos breves, é unha das xoias máis valiosas da literatura
galega. Publicado por primeira vez en 1926 con só oito contos. Dieste foi
engadíndolle pezas ata chegar as vinte, que compoñen a versión definitiva desta
pequena e dedicada obra mestra.
Respecto ao
titulo deste libro ten ese nome, xa que está formado por varias historias recapituladas (arquivos) onde
xorden diferentes acontecementos algo misteriosos (do Trasno).
RESUMEN
SOBRE DA
MORTE DE BIEITO
Trata sobre
o momento en que levan ó Bieito no ataúde para enterralo no camposanto, un dos
que portaba o cadaleito oíu un rebulir dentro, pero por vergoña e por mor a ser
acusado de troleiro, non dixo nada. O rematar o enterro o home decidiu volver ó
camposanto para desenterralo, pero canda xa estaba co sacho nas mans oíu q se
achegaba xente, e botou a correr. E así rematou todo, sen saber se o Bieito ía
vivo ou morto.
DE CÓMO SE CONDENOU O RAMIRES
O Ramires,
despois de andar por outras terras ó longo da súa vida, decidiu ir a súa aldea
para morrer. Era herexe, non cría en Deus. Xa cando estaba a piques de morrer o
crego foi xunto del para confesalo e que fora ben con Deus, pero el negouse,
morrendo herexe a pesar de que a súa dona llo pedira.
A VOLTA
A señora
Resenda e o señor Resende so pensaban no regreso do seu fillo, Andresiño, o cal
marchara hai moito tempo. Pasado o tempo o señor Resende morreu, ao ver que o
seu fillo non volvía. A señora Resenda pasou todo o inverno soa agardando por
él. Un día pola noite escoitou un ruído na casa, ela pensou que era o Andresiño
e baixou correndo. Ó dia seguinte os veciños atopárona morta cos ollos ben
abertos, e nunca mais se soubo do asunto.
A LUZ EN SILENCIO
Trátase dun
home o cal recibiu unha casa vella por herdanza, na cal vivía un labrego, e
tivo que ir ata ala para arranxar os papeis. Ese día pola noite tivo que
erguerse para revisar unhas notas que tiña nunca habitación, ó volver divisou
unha sombra no cirio, como se alguén estivese a aguantar del, pero ó achegarse
non viu nada. Meteuse na cama e esqueceu o ocorrido.
A HISTORIA DUN XOGUETE
Nesta
historia un home chamado Bastián, mariñeiro de profesión, ocorréuselle a idea
de construír un barco de xoguete para o seu fillo, ao que lle chamou “Nosa
señora do Carme”. Fórono probar para ver se flotaba, pero afundiu. O Bastián
marchou e nunca máis se soubo del. Pasado o tempo, o fillo pequeño atopou o
barco na praia, alegrouse moito e colgouno nunha repisa da casa, mirando cara o
mar.
O VELLO MORENO
O vello
Moreno era un mariñeiro. Un día estaba él cuns amigos nunha taberna falando de
mulleres, cando empezou a contar unha historia sobre unha muller casada cun
mariñeiro, e cando este estaba no mar a muller enganábao con outros homes.
Pouco a pouco a aldea foino sabendo, chegando a oídos do marido. Un día a
muller foi ó peirao cos fillos a esperala volta do seu marido, pero este nunca chegou.
O VAGAMUNDO
En tódalas
vilas hai sempre un vagabundo, sempre descalzo e mal vestido, a xente
chamáballe Manga- llón e ríanse del. De pequeno foi un mal criado, e nunca foi
a escola, e sempre quedaba so, porque os seus amigos de xogos sempre o
abandonaban, e él sempre quedaba so no mesmo sitio. Ía detrás das mozas, mais
elas o rexeitaban e ríanse del. Era un neno encerrado no corpo dun adulto.
O VELLO QUE QUERÍA VELO TREN
Un vello que
vivía coa súa filla, co xenro e co neto, empezou a dicirlles que quería ver o
tren antes de ir para o outro mundo, pero ninguén lle facía caso. Un día o cura
enterouse do que pasaba, e colleu ó vello mailo neto e levounos a ver o tren.
O NENO SUICIDA
Esta é a
historia cun home conta nunha taberna despois de ler unha noticia de que un
neno quería suicidarse. Trátase dun vello que naceu da terra, non sabia falar,
e ía espido. Logo, comezou a falar, e conforme pasaban os anos íase facendo
máis novo. Cando chegou a ser un neno, matouse porque non soportaba a idea de
volver a ser un bebé.
NA MORTE DE ESTRELIÑA
Estreliña
era unha rapaza moi obediente que sempre facía todo o que os seus pais lle
mandaban, sen pensar en recibir nada a cambio. Un dia Estreliña morreu, pero
ninguén a botou de menos por cómo era, senón polo que facía.
O GRANDOR DO MUNDO
Tratase dun
home que oirá falar tan ben de Bos Aires que decidiu marchar alí para ver
tódalas marabillas que todo o mundo dicía que había. Quedou alí dez anos.
Volveu rico en penurias e en recordos da súa casa vella, e murmuraba sempre que
grande é o mundo.
PAMPÍN
Pampín era
un mozo fazuleiro, ancho e duro que sempre axudaba ós demais. Todo o mundo o
coñecía pola súa xenerosidade ó axudar os nenos cos seus problemas, pero seguía
sendo un pobre mozo sen espírito da aldea dos mariñeiros.
ESPANTO DE NENOS
Na aldea
había un almacén baleiro, onde todos os nenos ían xogar. Un día un dos nenos
mirou cara o eito e divisou unha fenda nel, e na fenda un ollo dunha persoa
observándoos. Ninguén sabía o que era, e ninguén dixo nada. Hoxe en día a casa
transformouse, e os nenos xa son homes. ¿Quen se ía acordar do acontecido?
A PONTE DE FERRO
Son dous
homes que están a falar das súas cousas a beira dunha ponte. Un lle pregunta ó
outro que esperaba da vida, este respondeulle que xa estaba canso de tanto
axetreo, e de tanto viaxar polo mundo e o que quería era un quiosco de
periódicos, pintado alí nunha praza tranquila, é dicir que quería tranquilidade.
NOVA YORK É NOSO
Trata sobre
un neno que intenta contarlles os outros que xogaban con él no peirao que o seu
pai chegaba hoxe de Nova York, pero ningún lle fixo caso, quizais por iso case
se pelexa con un. Como ninguén lle preguntaba polo seu pai marchou ao peirao a
esperalo. O mariñeiro baixaba do barco ben dereito, e sen fachenda nos ollos, o
neno a piques de chorar dixo: Nova York é noso.
O CASO DOS TRES FORNOS
Trátase dun
home que traballa nun barco de tres fornos, os que hai q limpar, pero cada
persoa encargase dun, é so dun, ata que o maquinista chama a o home e lle
ordenable que limpe os tres fornos. O home díxolle que a súa obriga era limpar
un so, o escoltar isto o maquinista chamou ó capitán, e este díxolle ó home que
con un xa lle chegaba, este indignado limpou os tres e marchou do barco, máis
tarde o capitán foino buscar para que volvera.
ONCE MIL NOVECENTOS VINTESEIS
Trátase dun
señor que foi metido nun nicho, porque nel vese como era o ano 11.926. Ao
erguerse do nicho e saír del, atópase cuns caníbales, que o perseguían para
comelo. Morto de medo pegoulles un tiro a cada un deles e posteriormente a si
mesmo. Pero non fora máis que un soño.
O DRAMA DO CABALO DE XADREZ
A partida de
xadrez ía comezar, pero o cabalo Branco non chegara ó taboleiro. O rei moi
anoxado foi buscalo e rifoulle porque sempre chegaba tarde, e o cabalo díxolle
que el non quería ser cabalo, nin rei nin nada, que él non quería ser peza de
xadrez. As pezas comezaron a sentir envexa unas das outras, e a raíña para
apacigualas dixo que cada un era o que tiña que ser, e que esto solo era un
xogo.
UN CONTO DE REIS
Trata sobre
un xornalista o cal o seu xefe mándalle facer un conto de reis. O xornalista,
non sabía como facelo, así que foi a taberna e contoullo aos seus amigos, haber
se algún o podía axudar. Un mariñeiro que estaba alí díxolle que el traballara
para un rei, para o rei Melchor, pero fora despedido por pegarlle ao traductor
do rei. Aos dez minutos entra na taberna o traductor, e o mariñeiro vota a
correr. O xornalista foi detrás del para que lle contara a historia, pero non o
alcanzou, co cal non a puido facer.
DE CÓMO VIU A RIANXO UNHA BALEA
Certo día
chega a Rianxo unha balea, e tódolos nenos correron para vela. Os mariñeiros
moi entusiasma
dos saíron ao
mar para cazala, ferírona varias veces, pero a balea xuntou as poucas forzas
que tiña e es
capou. Ao día
seguinte saíu nun xornal que aparecera unha balea morta en Vilanova.
TEMA E SÍNTESE DO ARGUMENTO
O libro ábrese cunha introducción que condensa unha moderna teoría do conto exposta en forma de proverbios. Dous son os principios: unidade emotiva e remate esencial. O eixo temático xira arredor da psicoloxía e das experiencias extraordinarias da xente galega.
A psicoloxía : Dieste retrata en historias diferentes a psicoloxía das xentes galegas, por medio do seu comportamento e reaccións: o carácter sinxelo e bondadoso (Pampín, Estreliña); o espíritu emprendedor e nostálxico (os emigrantes de “O grandor do mundo e “Na ponte de ferro”); o orgullo e amor propio, que ante as ofensas e as presións configura personalidades fieis a uns valores morais insubornables ( o fogueiro, o vello Moreno, Ramires). O ambiente mariñeiro e a rexa dignidade dos personaxes.
O libro ábrese cunha introducción que condensa unha moderna teoría do conto exposta en forma de proverbios. Dous son os principios: unidade emotiva e remate esencial. O eixo temático xira arredor da psicoloxía e das experiencias extraordinarias da xente galega.
A psicoloxía : Dieste retrata en historias diferentes a psicoloxía das xentes galegas, por medio do seu comportamento e reaccións: o carácter sinxelo e bondadoso (Pampín, Estreliña); o espíritu emprendedor e nostálxico (os emigrantes de “O grandor do mundo e “Na ponte de ferro”); o orgullo e amor propio, que ante as ofensas e as presións configura personalidades fieis a uns valores morais insubornables ( o fogueiro, o vello Moreno, Ramires). O ambiente mariñeiro e a rexa dignidade dos personaxes.
As experiencias extraordinarias :
Moitos contos de Dieste presentan un verniz máxico e misterioso, pero
mantéñense sempre nunha percepción racional do mundo, pois os finais diminúen o
fantástico, suxerindo a posible explicación lóxica dos acontecementos (ilusións sensoriais, experiencias soñadas, suxestións).
Estes relatos teñen un final aberto e sorprendente, que deixa ao lector coa
incerteza sobre esas experiencias extraordinarias, que non sobrenaturais.
Algunhas das narracións son “cousas” ao xeito das de Castelao. Neles hai unha filosofía ímplicita acerca do poder da imaxinación e da natureza misteriosa do ser humano e das cousas.
Dieste utiliza a técnica do encaixe (incluír un conto dentro dun conto), a retrospección, a apelación aos oíntes, os ambientes tabernarios para dar idea do colectivo galego. Os narradores, que frecuentemente relatan en primeira persoa, utilizan un ton serio e confidencial e o discurso é sinxelo, con parrafeos breves, en consoancia cos ambientes íntimos e humildes dos contos.
Algunhas das narracións son “cousas” ao xeito das de Castelao. Neles hai unha filosofía ímplicita acerca do poder da imaxinación e da natureza misteriosa do ser humano e das cousas.
Dieste utiliza a técnica do encaixe (incluír un conto dentro dun conto), a retrospección, a apelación aos oíntes, os ambientes tabernarios para dar idea do colectivo galego. Os narradores, que frecuentemente relatan en primeira persoa, utilizan un ton serio e confidencial e o discurso é sinxelo, con parrafeos breves, en consoancia cos ambientes íntimos e humildes dos contos.
PERSONAXES
Bieito : morto vivente.
Ramires : sabedor e pecador.
Bastián : navegante.
O vello moreno : contador de historias.
Vagamundo : vagabundo.
Estreliña : nena invisible físicamente, non nos feitos.
Pampín : axudador.
Cabalo : ficha anarquista.
ESPAZO O ESPAZOS DA OBRA
A obra está localizada nunha vila mariñeira, que supoño que é Rianxo, a súa vila, aínda que só a nomea no último conto.
TEMPO DA OBRA
Poderíamos localizala na época que viviu o autor, porque nos primeiros contos aínda amosa unha sociedade inculta e pobre, pero nos últimos xa fala do desenvolvemento e das viaxes .
Bieito : morto vivente.
Ramires : sabedor e pecador.
Bastián : navegante.
O vello moreno : contador de historias.
Vagamundo : vagabundo.
Estreliña : nena invisible físicamente, non nos feitos.
Pampín : axudador.
Cabalo : ficha anarquista.
ESPAZO O ESPAZOS DA OBRA
A obra está localizada nunha vila mariñeira, que supoño que é Rianxo, a súa vila, aínda que só a nomea no último conto.
TEMPO DA OBRA
Poderíamos localizala na época que viviu o autor, porque nos primeiros contos aínda amosa unha sociedade inculta e pobre, pero nos últimos xa fala do desenvolvemento e das viaxes .
EMPREGO DA IRONIA
Dieste emprega a ironía en moitos dos contos, por exemplo no “Once mil novecentos vinteseis” ou en “De como viu a Rianxo unha balea”, ou “na ponte de ferro”.
Sen embargo hai un tema común nos relatos, a morte, en formas moi variadas, cadaleitos, morte e relixión, morte na mar, morte na vellez, suicidio, asasanato.
Dieste emprega a ironía en moitos dos contos, por exemplo no “Once mil novecentos vinteseis” ou en “De como viu a Rianxo unha balea”, ou “na ponte de ferro”.
Sen embargo hai un tema común nos relatos, a morte, en formas moi variadas, cadaleitos, morte e relixión, morte na mar, morte na vellez, suicidio, asasanato.
