resúmenes maritech: resumen bioloxía 4º eso ESTRUTURA E DINÁMICA DA TERRA

A CALOR INTERNA DA TERRA

GRADIENTE XEOTÉRMICO : aumento da temperatura a medida que profundizamos no interior terrestre (3ºC/100m)

ORIXE DA CALOR INTERNA DA TERRA : a causante do gradiente xeotérmico é a calor residual do noso planeta, de fai máis de 4000 millóns de anos. Naquela época, 3 procesos xeraban calor :

- o impacto de asteroides : o noso planeta estaba sometido a un intenso bombardeo de asteroides.

- a desintegración de elementos radioactivos : esta libera partículas subatómicas (neutróns e elec- tróns) que chocan a elevadas velocidades aumentando a enerxía térmica.

- decantación do ferro (+ denso) cara o núcleo : produce un rozamento cos materiais rochosos que xera calor.

Todo eso fai que hai 4500 millóns de anos o planeta estivera fundido. Os materiais ordenáronse por densidades e apareceron 3 capas (codia, manto e núcleo)

ESTRUTURA INTERNA DA TERRA

CAPAS DA TERRA

- codia : é unha capa rochosa, delgada e sólida, hai 2 tipos : - codia continental (espesor 30-70 km, forma os continentes, composta por granito cuberto por rochas sedimentarias e sedimentos) – codia oceánica (grosor 10 km, está formada por grava)

- manto : capa rochosa situada baixo a codia, que chega a 2900 km, está formada por peridotita, ten 2 partes : - manto superior (670 km) – manto inferior (170 km aos 2900km, é máis denso co superior)

- núcleo : capa metálica formada por 85 % ferro, 5 % níquel, 10 % osíxeno, silicio e carbono. Ten 2 capas coa mesma composición pero diferente estado : - núcleo externo (dos 2900 km aos 5150 km, é líquido,

está axitado por correntes de convección que xeran o campo magnético terrestre) – núcleo interno (dos 5150 km aos 6400 km, máis do 90 % da súa masa é sólida).

DESCONTINUIDADE SÍSMICA

As ondas sísmicas que se producen nun terremoto (sacudida brusca no interior terrestre→hipocen- tro ou foco : punto onde se xera o sismo / epicentro : punto da superficie máis próximo ao foco)

percorren o interior da Terra e rexístranse nos sismógrafos. Dende o foco libéranse ondas sísmicas que viaxan polo interior do planeta (ondas profundas, que poden ser ondas primarias P ou secundarias

S) e pola superficie (ondas superficiais, que causan a destrucción asociada a un terremoto) cambiando a súa velocidade e traxectoria nas descontinuidades sísmicas (zona do interior terrestre que separa distintas capas).

Hai 4 descontinuidades : - Descontinuidade de Mohorovic (30-70 km, sitúase entre a codia e o man to sup.) - Descontinuidade de Repetti (670 km, separa o manto sup. do inf.) - Descontinuidade de Gutemberg (2900 km, separa o manto do núcleo ext.) - Descontinuidade de Lehman (5150 km, sepa ra o núcleo ext. do núcleo int.)

LITOSFERA : capa do interior terrestre formada pola codia e a parte máis externa do manto superior. Hai dous tipos : - Litosfera continental (agrupa os continentes, vai de 200 - 400 km) - Litosfera oceánica (agrupa os océanos, vai de 20 - 100 km)

As placas tectónicas son anacos de litosfera arrastrados por correntes de convección que se producen no manto (aínda que é sólido compórtase coma fluído).

TEORÍAS SOBRE A ORIXE DOS CONTINENTES

HUTTON E O TEMPO XEOLÓXICO

No S. XVIII James Hutton foi o primeiro xeólogo que puxo unha idade á Terra (en millóns de anos). Introduciu o concepto de tempo xeolóxico para describir procesos moi lentos (erosión do relevo).

TIPOS DE TEORÍAS QUE EXPLICAN A FORMACIÓN DO RELEVO

FIXISTAS : defenden que os continentes sempre permaneceron nas mesmas posición que hoxe en día (EX : a teoría contraccionista dinos que as cordilleiras son engurras que se formaron ao arrefriar o planeta)

MOBILISTAS : defenden que os continentes se desprazaron (EX: a deriva continental, a expansión dos fondos oceánicos e a teoría tectónica de placas = TTP)

MOVEMENTOS VERTICAIS DOS CONTINENTES

TEORÍA DA ISOSTASE : os continentes compórtanse como grandes bloques flotando nun material máis denso (os continentes afunden cando acumulan sedimentos – os continentes elévanse cando erosionan), este fenómeno dase en Escandinavia.

MOVEMENTOS HORIZONTAIS DOS CONTINENTES

TEORÍA DA DERIVA CONTINENTAL : en 1912 o meteorólogo alemán Alfred Wegener publicou no libro “A orixe dos continentes e dos océanos” que os continentes, hai 300 millóns de anos (M.A.) estiveron unidos formando un super continente chamado Panxea. Segundo Wegener os continentes deslizaban sobre os fondos oceánicos. Wegener aportou probas :

- probas xeográficas : os continentes encaixaban coma un puzle

- probas paleoclimaticas : baséanse na aparición de tilitas (pegadas da erosión do xeo) en continentes hoxe en día en latitudes tropicais.

- probas paleontolóxicas : baséanse na distribución de fósiles iguais (reptiles mesosaurios e lystrosaurios e a planta glossopteris) en continentes actualmente separados por océanos.

Wegener non foi capaz de explicar que forza empurraba os continentes. Aludiu a rotación terrestre como posible causa, pero esta explicación non é válida.

AS CORRENTES DE CONVECCIÓN : en 1929 Arthur Holmes propuxo que o manto presentaba correntes de convección.

CARTOGRAFIADO DOS FONDOS OCEÁNICOS : os oceanógrafos puideron cartografiar os fondos oceánicos grazas ao sonar.

TEORÍA DA EXPANSIÓN DOS FONDOS OCEÁNICOS

- enunciado de Harry Hess (1962) : propuxo que nas dorsais se creaba codia e que esta era empurrada cara os lados, así canto máis nos afastamos da dorsal os basaltos son máis antigos.

- comprobación por Vine e Matthews (1963) : demostraron esta teoría. Estudaron o magnetismo remanente das rochas oceánicas (a magnetita dos basaltos cando arrefría oriéntase segundo o campo magnético dese momento, aparecían bandas magnéticas simétricas a ambos os dous lados da dorsal).

TTP : TEORÍA DA TECTÓNICA DE PLACAS (1968) : explica calquera fenómeno xeolóxico que acontece no planeta. Segundo esta teoría as placas litosféricas (cada un dos fragmentos da litosfera) desprázan- se arrastradas polas correntes de convección do manto.

- Probas : - os volcáns e terremotos coinciden cos bordos das placas – actualmente podemos medir a velocidade a que se moven as placas grazas ao satélite – as dorsais presentan bandas paralelas coa mesma simetría

- tipos de placas litosféricas segundo a composición : - p. oceánicas (compostas por litosfera oce- ánica) – p. continentais (compostas por litosfera continental) – p. mixtas (compostas por litosfera oceánica e continental)

- tipos de placas litosféricas segundo o tamaño : - grandes (placa Euroasiática) - medianas (placa Arábiga) – pequeñas (Baleares)

- tipos de bordos : - diverxentes ou construtivos : neles as placas sepáranse, créase nova litosfera

oceánica, expandíndose os fondos oceánicos, coincide coas dorsais (Ex : dorsal Atlántica). As dorsais son enormes cordilleiras submarinas de 2000 m de altura e teñen un val central chamado Rift - conver- xentes ou destrutivos : neles as placas aproxímanse. Poden ser : - zonas de subducción, nestas zonas destrúese a litosfera oceánica, que se dobra e afunde no manto (Ex : costa do Pacífico en Sudamérica, dase unha intensa sismicidade e vulcanismo) - oróxenos de colisión, que se producen cando dúas placas continentais chocan (Ex : Himalaya, as rochas préganse formando relevos, tamén se produce sismicidade) – de cizalla ou pasivos, neles as placas deslízanse lateralmente, nin se crea, nin se destrúe a litosfera (Ex : falla de San Andrés, prodúcese unha gran sismicidade)

MANIFESTACIÓNS DA DINÁMICA TERRESTRE

A CONVECCIÓN DO INTERIOR TERRESTRE

É a enerxía térmica acumulada no interior da Terra o que produce movementos de convección. Prodúcense correntes ascendentes e descendentes.

MANIFESTACIÓN DA CONVECCIÓN

- Magnetismo terrestre (prodúcese polas correntes de convección que axitan o ferro líquido do núcleo externo) - Movementos dos continentes – Vulcanismo – terremotos - Segregación de materiais por densidades (a Terra estruturouse en codia, manto e núcleo)

CONCEPTOS RELACIONADOS COA CONVECCIÓN

Penachos térmicos : son columnas de material rochoso quente que ascende dende a base do manto cara á superficie e nesa zona orixina un intenso vulcanismo (punto quente). Hai 3 tipos de relevos asociados aos puntos quentes : dorsais oceánicas, rifts continentais e arquipélagos volcánicos.

Solifluxión : é o comportamento dun material sólido como un fluído moi viscoso. O manto presenta solifluxión.
CONSECUENCIAS DA CONVECCIÓN :

as correntes ascendentes forman : dorsais oceánicas (cordilleiras volcánicas submarinas de miles de km de lonxitude e 2500 m de altitude. Teñen un val central chamado rift que está atravesado perpendicularmente por grandes fracturas chamadas fallas transformantes. No rift, o vulcanismo é moi intenso) - rifts continentais ou mesetas elevadas (grandes chairas levantadas pola presión dun penacho térmico situado debaixo→península ibérica)

as correntes descendentes forman : zonas de subdución (orixínanse cando as placas oceánicas dobran e afunden no manto adquirindo correntes convectivas descendentes. Nestas zonas prodúcese sismicidade, vulcanismo e formación de oróxenos) – 4 tipos de oróxenos (arcos de illas, son arquipélagos lineais de illas volcánicas, fórmanse cando a placa cabalgante é oceánica. Nestas zonas o risco sísmico e volcánico é moi elevado e pódense producir tsunamis – oróxenos térmicos, son relevos volcánicos que se forman cando a placa cabalgante é continental – oróxenos de colisión, son relevos que se producen cando chocan 2 placas continentais. Nestes relevos a tectónica é moi importante e os materiais sofren un intenso pregamento – relevos de intraplaca, son relevos que se levantan a centos de km de distancia da colisión entre dous continentes)

A DEFORMACIÓN DAS ROCHAS

Os esforzos producen tres tipos de deformacións nas rochas :
ELÁSTICAS : deformación reversible. As rochas recuperan a súa forma inicial. É producido por ondas sísmicas.

PLÁSTICAS : pregamento das rochas por esforzos de compresión, é irreversible. Nos pregamentos pó- dense identificar catro elementos : - charneira (parte na que as capas presentan maior curvatura) - flancos (partes situadas a ambos os dous lados da charneira) - núcleo (parte central) - plano axial (plano imaxinario que pasa pola charneira).

Tipos de pregamentos : - anticlinais (as capas máis modernas quedan envolvendo as máis antigas. O seu núcleo está formado por capas antigas) – sinclinais (as capas máis antigas envolven as

máis modernas. O seu núcleo está formado por capas modernas).

Segundo a posición do plano axial e dos flancos, os pregamentos pódense clasificar, aínda sendo anticlinais ou sinclinais, en rectos, deitados, tombados, en xeonllo …

FRÁXILES : rotura das rochas. Estas roturas poden ser :

- diáclases : son roturas das rochas nas que os fragmentos non se desprazaron senón que se manteñen na súa posición inicial. Pódense producir : - fendas de retracción (arxilas e lodos ao secarse) - fendas de xelifracción (acción do xeo) - disxunción columnar (coadas de lava ao arrefriarse) - laxamento por descompresión (as rochas do interior da codia expándense e fractúranse ao ascender á superficie terrestre)

- fallas : son roturas das rochas nas que hai unha dislocación dos bloques ou labios. O plano de fractura

chámase plano de falla. Distínguese tres tipos de fallas : - directa ou de gravidade (fórmanse por esfor-

zos distensivos. O labio afundido está apoiado sobre o plano de falla e esvarou sobre el) – inversa (fórmase por esforzos comprensivos. O labio afundido está baixo o plano de falla) - de rumbo ou de esgazamento (a falla fórmase por esforzos de cisalla. Non hai movemento vertical, senón só ho- rizontal. O plano de falla adoita ser case vertical)

- manto de corremento : é unha falla inversa case horizontal na que o labio levantado (alóctono) se des prazou a gran distancia. Adóitanse formar en oróxenos de colisión.